Księga Sędziów (hebr. Szofetim; LXX - Kritai; Wlg: Judices) wzięła swoją nazwę od tzw. sędziów, którzy począwszy od wejścia Izraelitów do Ziemi Obiecanej aż do powstania monarchii pełnili urząd rozjemczy nad pokoleniami (XIII-XI w.). Instytucja ta z podobnym zakresem władzy była znana i wśród innych ludów. W narodzie zaś izraelskim w chwilach krytycznych zdobywali nadto sędziowie prerogatywy wodzów. Zapewne każde pokolenie wyłaniało wówczas spośród siebie jakiś autorytet rozjemczy, ale niektórzy sędziowie cieszyli się uznaniem kilku lub nawet wszystkich pokoleń. Niewątpliwie powagę swoją zawdzięczali oni swoim wyjątkowym właściwościom charakteru i uzdolnieniom, zwłaszcza zaś odwadze i sile fizycznej, ale tajemnica ich powodzenia tkwiła w otrzymanych od Boga charyzmatach. To duch Pański zstępował na nich i działając w nich kierował ich czynami aż do osiągnięcia zamierzonego celu.
Księga dzieli się wyraźnie na trzy części: Wstęp (Sdz 1,1-3,6) obrazujący w ogólnych zarysach stan religijno-polityczny narodu. Opis dziejów (Sdz 3,7-16,31): liczne epizody walk Izraelitów z wrogami wewnętrznymi i z krajami ościennymi. Dodatek (17-21 [->Sdz 17,1]): dwa opowiadania odnoszące się do wewnętrznych dziejów pokoleń Danitów i Beniaminitów.
Autor nie podał pełnej historii sędziów, np. nie wspomina ani o Helim (1 Sm 4,18), ani o Samuelu (1 Sm 7,1), ale tylko o tych, których rola w sposób niezwykły zaważyła na losach narodu. Dodać przy tym trzeba, że wymieniona przez niego liczba dwunastu sędziów jest w pewnym stopniu sztuczna, przypominająca liczbę dwunastu pokoleń izraelskich, przy czym obszernie omawia on dzieje sześciu sędziów, sześciu zaś dalszych tylko pobieżnie charakteryzuje. Do pierwszej grupy należą: Otniel (Sdz 3,7-11), Ehud (Sdz 3,12-30), Barak (Sdz 4,4-5,31), Gedeon (Sdz 6,11-8,32), Jefte (Sdz 10,6-12,7) i Samson (Sdz 13,1-16,31); do drugiej zaś Szamgar (Sdz 3,31), Tola i Jair (Sdz 10,1-5) oraz Ibsan, Elon i Abdon (Sdz 12,8-15). Sposób ujmowania wydarzeń przez autora jest znamienny. Polega on na tzw. schemacie pragmatycznym, tzn. za odstępstwo od Boga spotyka naród kara - ucisk ze strony wrogów; a gdy naród zaczyna pokutować i błagać Boga o pomoc, następuje wybawienie. Odnosi się wrażenie, że wzorem tego schematu jest opowiadanie o Otnielu (Sdz 3,7-11).
Niełatwym problemem do rozwiązania jest autorstwo i czas napisania księgi. Dziś nie ulega już wątpliwości, że na całość księgi składa się większa ilość fragmentów, pochodzących z różnych czasów. Później nieznany autor zebrał je z niemałym talentem w jedno opowiadanie, które stało się prawdziwą rapsodią heroiczną narodu, jedyną tego rodzaju z tamtych czasów w porównaniu z ówczesną literaturą powszechną.
Przypuszczalnie na budowę księgi złożyły się następujące elementy: 1) dłuższe opowiadania o sześciu sędziach, które mogły pochodzić albo z ustnej tradycji ludowej, albo z zapisów dokonanych bezpośrednio po zaszłych wypadkach, na co wskazywałby żywy sposób ich przedstawienia (Sdz 2,11-16,31), jego to główną cechę stanowi wspomniany wyżej schemat pragmatyczny; 2) dwa dodatki końcowe (17-21 [->Sdz 17,1]), które autor księgi zaczerpnął z innych źródeł; 3) odrębną całość stanowią opowiadania o sześciu "mniejszych" sędziach, wplecione w całość księgi, na co wskazywałby ich luźny związek literacki ze wspomnianymi dłuższymi partiami; autor mógł je zapożyczyć z posiadanych starych kronik; 4) na szczególniejszą uwagę zasługuje opowiadanie o Deborze i Baraku, podane w podwójnej recenzji (4-5 [->Sdz 4,1]), które ze względu na swój archaiczny charakter nie harmonizuje z całością. Niektórzy krytycy przypuszczają, że pochodzi ono z nie zachowanej Księgi wojen Pańskich; 5) Wstęp (Sdz 1,1-2,5) można by uznać za wprowadzenie napisane przez samego autora.
Autor lub redaktor całej księgi jest nieznany. Jego refleksja: za dni owych nie było króla w Izraelu i każdy czynił to, co było słuszne w jego oczach (Sdz 17,6; Sdz 21,25; por. Sdz 18,1; Sdz 19,1), pozwala przypuszczać, że żył on w czasach królewskich, uporządkowanych i spokojnych, a więc za czasów Dawida lub Salomona. Wzmianka w Sdz 1,21 o zajmowaniu jeszcze w tych czasach części Jerozolimy przez Jebusytów nie wskazuje na autora, ale na opisywane przez niego zdarzenia. Zapewne księga ta należy do najwcześniejszej literatury hebrajskiej. Oczywiście, z biegiem czasu mogła się wzbogacić w niejeden dodatek, jak również sam tekst mógł ulec drobnym przeróbkom i poprawkom.
Kanoniczność księgi nie była nigdy kwestionowana. Jej Boską powagę potwierdzały aluzje w ST: Syr 46,13-15 i w NT: Dz 13,20; Hbr 11,32. Ponadto niektóre wydarzenia tu opowiedziane zostały wykorzystane przez inne księgi, np.: Sdz 7,15-25 = Iz 9,4; Iz 10,26; Ps 83[82],12; Sdz 4-5 = Ps 83[82],10.
Księga posiada charakter historyczny, ale autor przedstawiał historię według ówczesnych poglądów, a więc powiększał i upiększał czyny bohaterskie, podczas gdy klęski i gorszące występki usiłował złagodzić. Ponadto autorowi zależało na wydobyciu z poszczególnych faktów elementów umoralniających i budujących i stąd nie wyklucza się w księdze istnienia wątków legendarnych i etiologicznych. Natomiast w przedstawieniu tła politycznego, religijnego i społecznego księga zasługuje na wiarę. Namalowany w niej obraz jest wiernym odbiciem panujących wówczas stosunków w Palestynie. Nie był on pocieszający. W społeczeństwie izraelskim występował często rozkład moralny i zabobon religijny, nieraz też przychodziło do starć międzyplemiennych (Sdz 8,1-3; Sdz 12,1-6; Sdz 20,1).
Teologia księgi jest przejrzysta. Powodzenie Izraela zależało wyłącznie od jego wierności wobec Pana. Jeden jest bowiem Bóg Izraela - Jahwe, który dał mu ziemię Kanaan jako wieczne dziedzictwo, i dlatego jego obowiązkiem było bronić tych posiadłości za wszelką cenę, a bronić nie tylko przed wrogami ościennymi, ale i przed największym wrogiem wewnętrznym - bałwochwalstwem, gdyż tolerowanie kultu cudzych bogów na Ziemi Jahwe było bluźnierstwem.
Dla chrześcijan księga ta była przez wszystkie wieki podręcznikiem cnót chrześcijańskich, na którym uczyły się całe pokolenia. I tak Gedeon (Sdz 6,25-32) służy za przykład głębokiej religijności i niezachwianej wiary w Boga (7 [->Sdz 7,1]). Samson (13-16 [->Sdz 13,1]) jest przykładem męstwa, a dla kapłanów może służyć za wzór siły, wprawdzie nie fizycznej, ale duchowej, przy pomocy której mają oni zwalczać nieprzyjaciół Boga, a przy tym jego lekkomyślność może stanowić przestrogę przed czyhającymi niebezpieczeństwami (Sdz 14,16-17; Sdz 16,15-18). Jefte jest heroicznym wzorem wypełniania przyrzeczeń i ślubów złożonych wobec Boga (Sdz 11,29-40) itd.